Charakterystyka poszczególnych rynków – Afryka i Bliski Wschód

Udostępnij:
17 czerwca, 2022

Rynki Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu

Kraje Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu to w większości kraje arabskie: unikatowe pod względem kultury. Dużą rolę w kształtowaniu aspektów gospodarczych i politycznych pełni religia. Dla przykładu konstytucją Arabii Saudyjskiej jest Koran,[1] a w Iranie Najwyższy Przywódca jest osobą duchowną, więc faktyczna władza pozostaje w rękach kościoła.[2] Poznanie innej kultury i decyzja o współpracy wymaga dużej dozy tolerancji i wyzbycia się uprzedzeń – a jak pokazują badania CBOS – Polacy spośród wszystkich narodowości obdarzają Arabów najmniejszą sympatią i bardzo wysokim stopniem niechęci.[3] Jednakże wiele osób współpracujących z obywatelami krajów arabskich postrzega ich zupełnie inaczej – jako ciepłych, lojalnych i profesjonalnych partnerów biznesowych.[4]

W większości są to kraje dosyć bogate – PKB per capita jest wysokie: ok. 56.000 w Katarze, 36.000 w Izraelu i 27.000 w Kuwejcie vs. 14.000 w Polsce,[5] głównie ze względu na znaczne pokłady złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, które stanowią największą siłę napędową gospodarki. Powszechnie mniema się, iż w krajach arabskich występuje znaczne rozwarstwienie społeczne (szejkowie, emirowie), jednak wyrażony w rozpiętości i zróżnicowaniu dochodów wskaźnik Giniego wskazuje, iż jest ono zbliżone, a w niektórych krajach (np.: w Zjednoczonych Emiratach Arabskich) nawet niższe od polskich realiów.[6]

Językiem urzędowym w większości krajów Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu jest język arabski z licznymi dialektami. Wyjątek stanowią kraje niearabskie, a mianowicie: Turcja z j.tureckim, Iran z językiem perskim oraz żydowsko-arabski Izrael z językiem hebrajskim, niemniej w sferze biznesowej standardem jest dosyć dobre władanie j.angielskim.[7]

Jednym z najbardziej powszechnych założeń jest mniemanie, że większość Arabów to muzułmanie. Niejednokrotnie słyszy się również zamienne stosowanie pojęć Arab i muzułmanin, co jest błędem. Dla przykładu Turcja nie należy do krajów o arabskich, ale zdecydowana większość (99%) jej obywateli to wyznawcy islamu. Z kolej w arabskim Katarze, czy Egipcie ok. 11-14% obywateli deklaruje chrześcijaństwo. W Izraelu dominuje judaizm, jednak wyznawców islamu również jest sporo; dodatkowo Izrael jest światową kolebką bahaizmu.  Zatem z punktu widzenia religijnego i kulturowego obszar Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu jest nieco bardziej zróżnicowany niż powszechnie się przyjmuje.

Pod względem współczynników Hofstede, pomimo dużej rozpiętości geograficznej omawiany obszar jest dosyć jednolity – przy analizie wskaźników tylko Izrael odbiega istotnie od średnich wartości, co wynika z silnych wpływów żydowskich i dominującego judaizmu. Dystans do władzy jest znacznie wyższy niż w Polsce i sięga 95pkt. w takich krajach jak Arabia Saudyjska czy Kuwejt. Ze zbliżonym do Polski poziomem spotkać można się w Turcji oraz Egipcie.[8] Relacje są podstawą zarówno w życiu jak i biznesie – kultury Afryki Północnej Bliskiego Wschodu to społeczeństwa zdecydowanie kolektywne. Rozpoczęcie negocjacji bardzo często poprzedza zaproszenie na kolację, na których nie porusza się zasadniczych tematów kontraktu. Istotnym jest zaskarbienie sobie sympatii rozmówcy, bowiem Arabowie zwyczajowo nie robią interesów z ludźmi, których nie lubią bądź nie szanują. Warto pamiętać, że ze względu na dominujące wyznanie – do wielu krajów arabskich zabrania się wwożenia alkoholu, a w większości nawet jego picia,[9] stąd integracje odbywają się bezalkoholowo, a nietaktem będzie negatywne komentowanie tego obyczaju i nakazu religijnego.  Dodatkowo warto wiedzieć,  że w krajach arabskich przestrzega się Ramadanu, czyli miesiąca restrykcyjnego postu, w czasie którego raczej powinno się unikać wyjazdów służbowych. Ciekawostką jest, że w wielu krajach Bliskiego Wschodu lewa ręka uznawana jest za nieczystą, stąd w kontaktach biznesowych wizytówkę należy wręczać wyłącznie prawą ręką, a w towarzyskich – unikać jedzenia lewą. Nieczysta jest również wieprzowina.[10]

Kraje Bliskiego Wschodu i Ameryki Północnej są mocno polichromiczne, co oznacza, iż nie przywiązują dużej wagi do punktualności i harmonogramów. Tak, jak w zachodniej kulturze spóźnienie odbierane jest jako brak szacunku, tak wśród Arabów, Turków czy Irańczyków – brakiem kultury jest nieustanne spoglądanie na zegarek.

Kwestia męskości i kobiecości jest tematem mocno spornym wśród ekspertów dziedziny. Z jednej strony wskaźniki Hofstede wytyczają niższy poziom męskości niż wśród Polaków, z drugiej stałe doniesienia medialne o nieprzestrzeganiu praw człowieka i nierówności płciowej budzą spore kontrowersje. Według Koranu kobieta jest równa mężczyźnie, jednak każde z nich ma swoje charakterystyczne obowiązki a rolą mężczyzny jest ułatwienie kobiecie pełnienia jej funkcji.[11] Należy zatem się spodziewać, iż postrzeganie ról społecznych jest po prostu nader odmienne. Ponadto większość krajów cechuje wysoki, acz nieco niższy niż w Polsce wskaźnik unikania niepewności, zaś orientacja jest zdecydowanie krótkoterminowa (wyjątek stanowi Turcja ze wskaźnikiem o 10pkt wyższym od Polski).

Unikatowy pod względem wskaźników Hofstede w stosunku do pozostałych krajów jest Izrael – tam dystans do władzy można uznać za jeden z najniższych na świecie, zaś wskaźnik indywidualizmu sięga 54 pkt (w porównaniu chociażby do 25 pkt w Kuwejcie).[12] W krajach zdominowanych przez islam produkty muszą być zgodne z Systemem Halal, zaś w Izraelu – zgodne z kaszrut czyli prawem koszerności.

Jak wspomniano wcześniej, większość państw omawianego obszaru utrzymuje się głównie z wydobycia surowców, a rolnictwo funkcjonuje na dosyć niskim poziomie. Stąd też główne zainteresowanie importem dotyczy produktów spożywczych, ale także żeliwa i stali oraz wyrobów z metali, pojazdów i urządzeń telekomunikacyjnych. Polska zaopatruje kraje Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej przede wszystkim w produkty spożywcze (zbożowe, mleczarskie, warzywa i owoce), urządzenia elektryczne oraz do wytwarzania energii. Ze względu na znaczne inwestycje i coraz większy rozwój branży turystycznej, dobrym kierunkiem eksportowym może być budownictwo, meblarstwo, ale także szeroko rozumiany sprzęt elektroniczny (w przypadku Turcji zwłaszcza dla branży medycznej).[13]

Ekspansja do krajów Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej wymaga zdecydowanie silniejszego przygotowania pod kątem obyczajowo-kulturowym aniżeli do innych regionów świata. Wymaga także znacznej tolerancji i wyzbycia się uprzedzeń. Choć pozyskanie kontrahenta nie jest zadaniem łatwym (długi czas oczekiwania na odpowiedź, konieczne „przetarcie szlaków” i zdobycie zaufania w bezpośrednim kontakcie) to jednak w długoterminowym rozrachunku może się okazać bardzo intratnym i stabilnym krokiem w ekspansji międzynarodowej. Kraje te dysponują dużą siłą nabywczą, w ostatnich latach coraz silniej nastawione są na rozwój i nowe inwestycje, a ze względu na wysoki stopień relacyjności – współpraca jest stabilna, życzliwa, o niskim stopniu konkurowania ceną.

 

Kaukaz i Azja Centralna

W nomenklaturze dyplomatycznej (m.in. UNESCO) do krajów Kaukazu i Azji Centralnej włączyć należy: Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan, Tadżykistan a także Mongolię, Afganistan, Pakistan oraz Indie.[14] Gospodarki tych krajów znajdują się w słabej kondycji. Spośród wymienionych najwyższe PKB osiąga Kazachstan (10.964 vs. 14.588 w Polsce), zaś do najuboższych należą: Kirgistan, Tadżykistan i Afganistan. Ten ostatni, zamyka listę z PKB per capita na poziomie zaledwie 533 USD.[15]

Azja Centralna jest uwikłana jest w liczne konflikty, w których inne gospodarki zabiegają o jej względy, a ostatecznie – o dostęp do jej zasobów. Rozgrywka polityczna dotyczy przede wszystkim złóż energetycznych Morza Kaspijskiego, jednak usytuowanie geograficzne sprawia, że Azja Środkowa jest także korytarzem bezpieczeństwa energetycznego dla Chin, obszarem tranzytowym dla działalności przestępczej i religijnego ekstremizmu a także areną zdobywania wpływów przez Rosję.[16] Aktualne konflikty zbrojne na terenie Afganistanu, ingerencje Talibów na granicy i niepewna sytuacja w Tadżykistanie, a także łamanie praw człowieka w Turkmenistanie nie sprzyjają inwestycjom zagranicznym i rozwojowi gospodarczemu tych obszarów.[17] Natomiast Kirgistan, Mongolia, Pakistan, Kazachstan i Indie to strategiczni partnerzy UE we współpracy handlowo-gospodarczej z dużym potencjałem rozwoju.[18]

Kraje Azji Centralnej są mocno zróżnicowane pod względem językowym. Każde z wymienionych państw posiada swój własny język. Wyjątek stanowi Kirgistan i Indie, które oprócz języka lokalnego jako drugi urzędowy posiadają odpowiednio: rosyjski i angielski.

Dominujące wyznanie niemal na całym obszarze stanowi islam, który w wielu miejscach przyjmuje ekstremistyczną formę. Największy odsetek chrześcijan występuje w Kazachstanie (26%) oraz Kirgistanie (12%). Unikatowe natomiast pod kątem religijno-kulturowym są hinduistyczne Indie, a także buddyjska Mongolia, gdzie ponad 51% obywateli deklaruje ów wyznanie.[19]

Analizując wskaźniki Hofstede zauważyć można, iż kraje azjatyckie charakteryzują się znacznym kolektywizmem. W budowaniu relacji biznesowych konieczne jest zbudowanie relacji prywatnej, dlatego nie należy się dziwić mocno osobistym pytaniom.  Kraje Kaukazu i Azji Centralnej charakteryzuje również wysoka ceremonialność, dlatego warto przestrzegać hierarchii i stosownej etykiety. W Indiach szczególnie ważne jest przekazanie wizytówki, gdyż bez niej rozmówca praktycznie nie istnieje jako partner handlowy; mile widziane są również upominki – koniecznie zapakowane w estetyczny sposób. Należy przestrzegać punktualności, choć warto pamiętać, że podejście do czasu jak w większości kultur relacyjnych jest bardziej polichromiczne.[20]

Kraje azjatyckie cechują się niskim wskaźnikiem unikania niepewności (wyjątek stanowi Kazachstan z dosyć wysokim wynikiem 88 vs. 93 dla Polski)[21], co wpływa na zdecydowanie mniejszą potrzebę formalizowania ustaleń, ale także wyższą skłonność do podejmowania ryzyka i otwartość na nowości. Ponadto są zorientowane na przyszłość długoterminowo, przez co w negocjacjach liczą się nie tyle zyski „tu i teraz”, co długofalowe korzyści współpracy.

Analizując gospodarkę warto zauważyć, iż Kaukaskie państwo Kazachstan posiada ogromne pokłady złóż surowców naturalnych – 99 pierwiastków z tablicy Mendelejewa.  Główną gałąź gospodarki stanowi branża naftowo-gazowa, niemniej jest także jednym z największych producentów uranu, chromu, ołowiu i cynku. Należy ponadto do TOP-10 krajów pod względem zasobów węgla, żelaza i złota. Podobnie jest w Mongolii, w której również motorem napędowym jest przemysł wydobywczy.[22] Państwa te importują głównie maszyny przemysłowe, pojazdy i urządzenia elektryczne, zaś Polska dostarcza przede wszystkim warzyw i owoców, produktów medyczno-farmaceutycznych oraz chemii domowej. [23]

Z kolei pozostałe kraje Azji Centralnej utrzymują się przede wszystkim z rolnictwa, zarówno tradycyjnego jak i nowoczesnego. Ciekawe pod kątem rozwoju są Indie, które w ostatnim czasie mocno wykorzystały potencjał w postaci angielskojęzycznego i wykształconego społeczeństwa, by stać się głównym eksporterem usług informatycznych,[24] i choć są drugim największym producentem węgla na świecie w 2019r. to ze względu na przestarzałe technologie i brak maszyn – importują ten surowiec w dużych ilościach, nawet z Polski.  Prócz węgla importowane jest również złoto niemonetarne, produkty mineralne a także urządzenia elektryczne.[25] Rozważając Indie w kategoriach partnera biznesowego warto mieć na względzie, że w maju 2020r. premier Modi ogłosił strategię samowystarczalnych Indii, która może utrudniać zagranicznym inwestorom ekspansję na ten rynek.[26]

 

[1] https://biblioteka.sejm.gov.pl/wp-content/uploads/2019/11/Arabia_pol_010119.pdf

[2] K.Szymczyk: „System wyborczy, czynne prawa wyborcze i rola elektoratu w islamskiej republice”, Uniwersytet Warszawski, Białystok 2016, s.108

[3] Centrum Badania Opinii Społecznej: „Komunikat z badań: Stosunek Polaków do innych narodów”, Warszawa 2021 [w:] https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2021/K_030_21.PDF (dostęp: 31.12.2021)

[4] D.Łuczka: „Świat arabski a polska kultura biznesu” [w:] http://projektowniawizerunku.pl/swiat-arabski-a-polska-kultura-biznesu/ (dostęp: 31.12.2021)

[5] https://pl.tradingeconomics.com/country-list/gdp-per-capita?continent=europe ; dane za 2020r. (dostęp: 31.12.2021)

[6] https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?name_desc=false

[7] K.Pawlikowska: „Formalne i nieformalne bariery wejścia na rynki arabskie dla polskich eksporterów”, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2017, s.186

[8] https://www.hofstede-insights.com/country-comparison/israel,jordan,kuwait,turkey/ ; brak danych dotyczących Zjednoczonych Emiratów Arabskich (dostęp: 31.12.2021)

[9] https://www.gov.pl/web/dyplomacja/arabia-saudyjska (dostęp: 31.12.2021)

[10] M.Uksik: „Komunikacja międzykulturowa w biznesie”, Zeszyty Naukowe AON nr 1(94), Warszawa 2014, s.103

[11] Np.: wersy 2:188, 33:36, 85:11

[12] https://www.hofstede-insights.com/country-comparison/israel,kuwait,poland/ (dostęp: 31.12.2021)

[13] Na podstawie serii publikacji „Rynki zagraniczne” Polskiej Agencji Inwestycji i Handlu [w:] https://www.paih.gov.pl/  (dostęp: 31.12.2021)

[14] https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000105703

[15] https://pl.tradingeconomics.com/country-list/gdp-per-capita?continent=asia  (dostęp: 31.12.2021)

[16] T.Makarenko: „Azja Środkowa: gdzie władza, polityka i gospodarka zderzają się ze sobą”, Nato Review, 03.2010

[17] Parlament Europejski: Stosunki poza sąsiedztwem [w:] https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/section/208/stosunki-poza-sasiedztwem (dostęp 31.12.2021)

[18] Ibid.

[19] https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/mongolia/  (dostęp: 31.12.2021)

[20] https://www.trade.gov.pl/pl/analizy-rynkowe/pozostale/inne/261926,roznice-kulturowe-w-biznesie.html (dostęp: 31.12.2021)

[21] https://www.hofstede-insights.com/country-comparison/india,kazakhstan,pakistan,poland/ (dostęp: 31.12.2021)

[22] Ibid.

[23] Na podstawie serii publikacji „Rynki zagraniczne” Polskiej Agencji Inwestycji i Handlu [w:] https://www.paih.gov.pl/  (dostęp: 31.12.2021)

[24] https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/india/#economy (dostęp: 31.12.2021)

[25] https://publikacje.paih.gov.pl/rynki_zagraniczne/IND_-_Rynki_Zagraniczne/  (dostęp: 31.12.2021)

[26] https://forsal.pl/gospodarka/artykuly/8120241,samowystarczalne-indie-moga-sie-wolniej-rozwijac.html (dostęp: 31.12.2021)